Żałoba jest najczęściej rozumiana jako emocjonalna reakcja na śmierć bliskiej osoby, jest procesem trudnym i bolesnym. Emocje i symptomy towarzyszące jej mogą być bardzo różne. Każdy może przeżywać smutek na swój sposób, bardzo ważne jest, aby społeczeństwo nie podważało odczuć żałobnika i zaakceptowało jego stan.
W naszej kulturze przyjęło się, że żałoba następuje zwykle po utracie bliskiej osoby i trwa rok. Nie można jednak zapominać, że żałoba nie ma ściśle określonych ram czasowych i może dotyczyć wielu rodzajów straty. Badania pokazują, że może trwać niekiedy nawet do 3 lat.
Strata dotyczy wszystkich
Żałoba dotyczy straty wszystkiego z czym nawiązana była więź emocjonalna:
- śmierć zwierzęcia
- rozstanie w związku lub rozwód
- zgubienie cennego przedmiotu
- utrata nienarodzonego dziecka (zarówno poronienie, jak i aborcja)
- nagła przeprowadzka
Każda z nich jest doświadczeniem trudnym, ale szczególnie ta, której nie można przeżywać otwarcie, np. z powodu nieakceptacji otoczenia. Z niezrozumieniem spotykają się często właściciele zwierząt, którzy zgłaszają, że śmierć pupila jest dla nich równie dotkliwa co śmierć członka rodziny, a słyszą komentarze „bez przesady, to tylko pies”. Niezwykle trudne są również śmierci, które zaskakują, nie są zgodne z cyklem życia – śmierć dziecka, młodego współmałżonka, rodzica małego dziecka, w wyniku wypadku czy samobójstwa.
Emocje i zachowania towarzyszące żałobie
- emocjonalne: złość, smutek, lęk, poczucie winy, dezorganizacja, przygnębienie, poczucie bezradności
- poznawcze: poszukiwanie sensu życia, kłopoty z pamięcią i koncentracją, słuchowe i wzrokowe wrażenie obecności zmarłego,
- somatyczne: bezsenność, zaburzenia apetytu, uczucie ucisku w klatce piersiowej, brak energii, bóle głowy lub kręgosłupa
- behawioralne: zaburzenia snu i apetytu, wycofanie z życia towarzyskiego
Etapy żałoby
Do opisania procesu żałoby używa się często modelu Elizabeth Kübler-Ross wyróżniającego 5 etapów przeżywania straty:
- zaprzeczenie – naturalna reakcja obronna organizmu na tragiczną wiadomość. Bezpośrednio po stracie trudno uwierzyć, że ktoś zmarł. Ignorowanie tego faktu chroni przed nagłym i intensywnym poczuciem straty i bólem. Pojawia się żal, rozpacz, lęk.
- złość/gniew – pojawia się, gdy wiemy już o stracie, ale nie zgadzamy się na nią. Możliwe jest obwinianie wszystkiego i wszystkich (siebie, lekarzy, Boga), złość na zmarłego, że nas zostawił, impulsywne działanie pod wpływem intensywnych emocji.
- targowanie się/negocjacje – czas targowania się z Bogiem lub losem o zmianę sytuacji. Dociekanie czy była jakiekolwiek szansa na uniknięcie śmierci bliskiego. Temu etapowi towarzyszy często poczucie winy, silny ból i tęsknota za zmarłym.
- depresja – zdajemy sobie sprawę z nieodwracalności sytuacji. Faza, która ma podobne objawy co kliniczna depresja: głęboki smutek, płacz, problemy ze snem, zaburzenia apetytu i koncentracji, zmęczenie.
- akceptacja – etap, w którym bezsilność ustępuje miejsca akceptacji i próbie dostosowania się do nowej rzeczywistości. Odczucia stają się mniej intensywne, pojawia się gotowość do patrzenia w przyszłość i zrozumienie, co oznacza strata.
Teoria Kübler-Ross jest często krytykowana i uważana za mało elastyczną. Zakładała sztywne ramy etapów, przechodzenie po kolei każdego z nich. Badania Kübler-Ross pochodzą z 1969 roku. Obecnie po latach badań, stworzeniu kilku innych koncepcji (m.in. J. William Worden, Colin Murray Parkes, Margaret Stroebe i Henk Schut, Phyllis R. Silverman i Dennis Klass) wiemy, że nie ma jednego sposobu ma przeżycie żałoby. Zaprezentowany model przedstawia jak może wyglądać reakcja na śmierć bliskiego, ale należy zakładać, że poszczególne etapy będą przebiegały w innej kolejności, z różnym natężeniem i czasem trwania.
Radzenie sobie ze stratą.
- Szukanie wsparcia i dzielenie się swoimi uczuciami.
Nie jesteśmy sami w cierpieniu. Są w naszym otoczeniu osoby, z którymi możemy porozmawiać i podzielić się tym, czego doświadczamy. Jeśli nie rodzina lub przyjaciele, to być może psychoterapeuta, lekarz lub kapłan. Istnieją grupy wsparcia dla osób po stracie, gdzie w bezpiecznej i empatycznej atmosferze można skonfrontować swoje odczucia z odczuciami innych osób w żałobie.
- Szukanie pomocy.
Prośba o pomoc to nie oznaka słabości! To troska o siebie i swoje zasoby. Dotyczy to zarówno specjalistycznej pomocy psychologa lub lekarza psychiatry, gdy czujemy, że sytuacja nas przerasta i trudno nam funkcjonować, jak i wyręczenia w codziennych obowiązkach tj. zakupy, ugotowanie obiadu, spacer z psem czy odprowadzenie dziecka do przedszkola.
- Podarowanie sobie czasu.
Nie ma magicznego sposobu na żałobę, trzeba ją po prostu przeżyć – na swój sposób i w swoim czasie, bez pospieszania Warto być uważnym na swoje emocje, nie ma złych ani dobrych emocji do odczuwania. Cokolwiek pomaga sobie poradzić ze stratą jest dobrym pomysłem – dbanie o odpowiednią ilość snu, rezygnacja z obowiązków, które mogą poczekać, skupienie się na sobie, otaczanie się bliskimi lub unikanie towarzystwa osób, które nam nie służy. Nic na siłę.
Jak wspierać osobę w żałobie?
Najcenniejszym co możesz ofiarować osobie w żałobie to obecność. Warto pytać czego w danym momencie potrzebuje: rozmowy, wspólnego milczenia, spaceru, przygotowania dla niej posiłku lub pomocy w znalezieniu specjalisty zdrowia psychicznego. Nie należy unikać rozmowy o zmarłym. Jeśli poczujemy się niezręcznie lub nie będziemy wiedzieli jak się zachować po prostu powiedzmy „nie jestem pewien co mogę teraz dla ciebie zrobić”. Próbujmy utrzymywać stały kontakt. Nawet jeśli osoba w żałobie nie odpowie na nasze telefony czy wiadomości to będzie wiedziała, że nie jest nam obojętna. Zapewniajmy w rozmowie „jestem tu dla ciebie”, „bardzo mi przykro z powodu twojej straty”.
Czego nie robić?
Nie dawaj złotych rad w stylu: „wszystko będzie dobrze”, „to minie”, „weź się w garść”. One niczemu nie służą, mogą jedynie sprawić, że osoba poczuje się gorzej. W rozmowie nie wypytuj o szczegóły śmierci, nie szukaj winnych, nie nalegaj na zwierzenia, gdy nie ma na nie gotowości.
M. Woźniak
Źródła:
Fundacja Nagle Sami „Poradnik dla osób w żałobie”
https://psycholog-pisze.pl/zaloba-i-strata/
https://twojpsycholog.pl/blog/jak-poradzic-sobie-z-zaloba-i-strata